Kalıp Değişkenler

(Pattern Varıables) Değişik
toplum­larda görülen davranış biçimlerinin temel özelliklerini yansıta­cak bir
ideal tip meydana getirmek amacıyla oluşturulan dav­ranış kalıpları. T. Parsons
ve E. A. Shils tarafından geliştirilen bu kalıp değişkenler geniş uygulama
alanına sahip olmakla beraber daha çok modern ve geleneksel toplumlardaki davra­nış
biçimlerinin farklılığını göstermek üzere kullanılmaktadır­lar. Birer ikili
şeklinde ifade edilen sözkonusu kalıp değişken­ler beş grupta toplanmaktadır.


1.
Evrensellik-Özellik (Uni-versalism-Partİcularism): Bireyler davranışlarında ya
evrensel, genel kabul gören, belirli kişi ve durumlara Özgü olmayan de­ğerlere
ya da kişisel yargılarına uyarlar. Bu kalıp değişken bir sosyal kategoride yer
alan bireyin o kategoriye ait olmayan özelliklere de sahip olması durumunda
farklı muamele görüp görmediğini ifade eder.

2.
Başan-Nitelik (Achievemeni-Asc-ription): İnsanlar diğer insanlara, ya onların
bizzat yaptıklarına bakarak, ya da cinsiyetlerine, sahip oldukları unvan, mal
veya statüye bakarak davranmaktadırlar.

3. Duygusal
Taraisızlık-Duygusallık (Affective Neutralİty-Affectivity): İlişkiler ya ta­rafsız,
rasyonel ya da duygusal gerekçelere dayanır.

4. Yay­gın İlgi-Özel
İlgi (Diffuseness-Specifity): Toplumsal ilişkiler ya karşılıklı çok yönlü ve
birbirine bağlı yüzlerce ilişki halkası biçiminde, ya da tamamen dar bir
çerçevede ve birebir bir karşılıklılık ilişkisi biçiminde tasavvur edilirler.


5. Toplumsal
Kişisellik (Coîlective Orientation-Self Orientation): Davra­nışlar ya kişisel
çıkar, ya da grup veya toplumsal çıkarlara gö­re biçimlenir.